HAZOP - HAZard and OPerability Study, ofwel gevaar- en bedrijfbaarheidsstudie, is een methode voor het identificeren en evalueren van potentiële gevaren en potentiële problemen in de bedrijfsvoering van (delen van) processen. HAZOP maakt gebruik van zogenaamde standaard gidswoorden (guide words) om eventuele procesafwijkingen en de consequenties daarvan te identificeren.
Overweegt u een HAZOP uit te voeren?
Er zijn veel bedrijven die de HAZOP zelf uitvoeren. Toch gaat het niet altijd goed, zoals vorig jaar augustus toen een chemische fabrikant in het Verenigd Koninkrijk een boete onder Britse wetgeving opgelegd kreeg door de rechtbank. In Nederland geldt vergelijkbare wetgeving vanuit de Arbeidsomstandighedenwet.
Hieronder geven wij u een aantal aandachtspunten bij het uitvoeren hiervan. Een goede HAZOP is namelijk sterk afhankelijk van de kennis en ervaring van het HAZOP team, de HAZOP-voorzitter en het correct toepassen van de HAZOP-methodiek.
De HAZOP wordt uitgevoerd in de aanwezigheid van een HAZOP- voorzitter (en eventueel een HAZOP-notulist) en het HAZOP-team. Ongeacht het kennisniveau van deze leden, zijn er nog een paar belangrijke elementen waar men rekening mee moet houden bij de uitvoering en organisatie van een HAZOP.
Vijf HAZOP valkuilen
1. Onafhankelijkheid HAZOP voorzitter
In veel gevallen kiezen bedrijven een interne deskundige om een HAZOP- studie voor te zitten. Dit is een methode die de kosten beperkt en de interne kennis goed benut.
De valkuil
Het gevaar van deze optie is dat de HAZOP-voorzitter niet altijd onafhankelijk is van het proces dat beoordeeld wordt omdat de voorzitter al te veel voorkennis heeft van het proces en ontwerp daarvan. Risico is dat de voorzitter bepaalde scenario’s waarbij zich procesafwijkingen kunnen voordoen uitsluit op basis van eigen voorkennis van het proces. Een voorzitter die zich bemoeit met het proces en de ontwerpparameters van het proces kan geen onafhankelijke voorzitter zijn, iets wat de kwaliteit van de HAZOP aantast.
Oplossing
U kunt een HAZOP voorzitter benoemen die volledig onafhankelijk is van het proces (andere afdeling, andere locatie) of externe HAZOP-voorzitter inhuren. Hoe de juiste persoon te kiezen? Zie afbeelding Hazop Team voor de eigenschappen van een HAZOP-voorzitter volgens EN IEC 61882:2016.
2. Gebruik van zogenaamde gidswoorden
HAZOP is een systematische maar ook creatieve methode om potentiële gevaren en potentiële operabiliteitsproblemen in een proces te identificeren. Tegelijkertijd wordt ook de herhaalbaarheid van een HAZOP-studie gewaarborgd. De systematische aanpak is bedoeld om alle mogelijke (en onmogelijke) scenario’s te inventariseren en te analyseren door middel van standaard gidswoorden (denk hierbij aan ‘druk’, ‘temperatuur’, ‘flow’, etc.). Creativiteit is nodig om scenario’s te bedenken die niet als standaard bij een proces optreden – denk hier aan bepaalde specifieke eigenschappen van de gebruikte stoffen, aan specifieke gebruiksomstandigheden etc. Hier kunnen processpecifieke gidswoorden voor bedacht worden.
De valkuil
In de praktijk blijkt dat er soms té creatief met de HAZOP-methode wordt omgesprongen. Een minder ervaren voorzitter staat bijvoorbeeld het gebruik van gidswoorden toe die willekeurig verzonnen zijn door het HAZOP team. Dit leidt tot het creëren van een specifieke situatie die voor een ander HAZOP team in de toekomst lastig te volgen is of lastig herhalen is. Als daarentegen de standaard gidswoorden gebruikt worden, wordt de continuïteit van de interpretatie van de verschillende scenario’s bewaakt.
Oplossing
Mogelijke oplossingen zijn het benoemen van een ervaren voorzitter of het trainen van het HAZOP-team. Lees hieronder in Table 3 meer over de gidswoorden zoals gegeven in EN IEC 61882:2016.
3. Omvang van het HAZOP team
Vooral bij minder ervaren bedrijven wordt het principe “hoe meer hoe beter” toegepast in de context van een HAZOP. Het HAZOP-team bestaat uit, soms letterlijk, het hele bedrijf. Hiermee wordt de inbreng van kennis vergroot en kunnen meerdere standpunten van potentiële gevaren en potentiële operabiliteitsproblemen worden geïdentificeerd.
De valkuilen
De valkuil van een HAZOP-studie met veel leden is dat het in het algemeen lastig is om overeenstemming te bereiken. Het is ook verleidelijk om bij elke HAZOP-bijeenkomst alle leden uit te nodigen. Het gevaar hierbij is dat de effectiviteit van de bijeenkomst een stuk minder wordt doordat de inhoud niet altijd relevant is voor elk lid. Daarmee kan de aandacht van sommige teamleden verslappen.
Oplossing
Een mogelijke oplossing is het beperken van het aantal leden van het team tot maximaal 10 leden per bijeenkomst. Mocht er specifieke expertise nodig zijn tijdens de HAZOP, dan kunnen specialisten uitgenodigd worden op alleen de relevante dagen en niet op alle dagen van de HAZOP.
Lees hieronder meer over de rollen en verantwoordelijkheden van het HAZOP-team volgens EN IEC 61882:2016.
Afb: HAZOP Team.
4. Opvolgen van de HAZOP resultaten
Een HAZOP resulteert in verschillende acties die nodig zijn om de geïdentificeerde potentiële gevaren en potentiële operabiliteitsproblemen op te lossen of de consequenties daarvan te beperken. Dit geeft een duidelijk overzicht van wat er nog gedaan moet worden om het proces veiliger te maken.
De valkuil
In de praktijk blijkt dat aan de HAZOP-acties geen verantwoordelijke persoon wordt gekoppeld, niemand wordt ‘eigenaar’ van de actie. Dat leidt vaak tot acties die of helemaal niet of onvolledig uitgevoerd worden.
Oplossing
Creëer (of gebruik) een HAZOP-template die ruimte geeft voor het toekennen van personen aan iedere noodzakelijke actie. Een voorbeeld van een HAZOP-template kunt u hier downloaden.
5. To HAZOP or not to HAZOP
Er zijn veel verschillende methodes beschikbaar om potentiële gevaren en operabiliteitsproblemen te identificeren. Deze variëren van checklists, failure mode en effectenanalyse (FMEA), Fault Tree Analysis (FTA) tot HAZOP. Sommige studies kunnen vroeg in de systeemlevenscyclus worden gebruikt als er bijvoorbeeld weinig informatie beschikbaar is of in latere fasen als een minder gedetailleerde analyse vereist is. Een HAZOP levert meer uitgebreide informatie op over gevaren en fouten in het procesontwerp.
De valkuil
HAZOP-studies vereisen meer details met betrekking tot de processen in kwestie, meer uitvoeringstijd, multidisciplinaire kennis en meer follow-up tijd. Uiteindelijk kan het heel goed mogelijk zijn dat de HAZOP u meer tijd, geld en energie kost dan u vooraf heeft ingeschat.
Oplossing
Denk goed na over de gekozen methodiek, maak uzelf bekend met verschillende methodieken en alternatieven en vergroot uw kennis van HAZOP studies door het volgen van trainingen . LRQA biedt in-company HAZOP-trainingen, op maat afgestemd op uw situatie en met veel interactieve mogelijkheden.
Voor meer informatie over deze HAZOP-trainingen, neem contact op met Anca Mutu via Anca.mutu@lr.org